Tahran, Ahvaz’daki baraj kapaklarını açarak “su ayaklanmasında” tansiyonu düşürmeye çalışıyor

İran’ın güneybatısında yer alan Arap kökenli İranlıların yoğun nüfusa sahip olduğu Huzistan eyaletindeki nehirlerin yönünün değiştirilmesi ve nehir kolları üzerine barajların inşa edilmesinden kaynaklanan su krizinin ardından başlayan geniş çaplı protestoların onuncu gününe girilirken Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, sorunun hava sıcaklığından ve yağış oranlarındaki azalmadan kaynaklandığını, fakat içme suyu barajlarını açacaklarını söyledi. Öte yandan Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri ile görüşen önde gelen bazı Arap isimler, su krizinin ele alınacağına dair sözler vermek yerine eyleme geçilmesi talebinde bulundular.

Huzistan’da başlayan su ayaklanmasının dokuzuncu gecesi sıkı güvenlik önlemleri alınan Hafaciye, Ahvaz, Felahiye ve Mahşehr kentlerinde yeni bir hareketlilik yaşandı. Arap kökenli İranlıların çoğunluğunu oluşturduğu eylemcilerin, İran’ın Dini Lider Ali Hamaney’in protestoları haklı bulduğu konuşmasıyla aynı zamana denk gelen uluslararası uyarılardan birkaç sonra düzenledikleri protesto gösterilerine güvenlik güçlerinin, gerçek mermi ve göz yaşartıcı gaz kullanarak müdahale ettiği bildirdi.

Eylemciler, güvenlik güçlerinin tutuklama kampanyasını sürdürdüğünü ve Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri’nin tutukluları serbest bırakılacağına dair söz vermesine rağmen ‘tutuklu sayısının her geçen gün arttığını’ söyledi. Eylemcilerden birinin ifadelerine göre yetkililer, bazı tutukluların serbest bırakılması için iki milyar riyal tutarında kefalet talep etti.

Şarku’l Avsat’a konuşan görgü tanıkları dün Devrim Muhafızları Genel Komutanı Tümgeneral Hüseyin Selami’nin ziyareti nedeniyle Ahvaz kentinde sıkı güvenlik önlemleri alındığını belirttiler. Devrim Muhafızları Ordusu’na (DMO) bağlı Fars Haber Ajansı, Selami’nin DMO’nun bölgeye tankerlerle su taşımacılığını artıracağını söylediğini aktardı. Ajans, her biri 30 bin litre kapasiteli 60 tankın 87 köye su taşıdığını, bugün 40 yeni tankın daha takviye edildiğini ve köylerde 150 sabit su deposunun hizmete gireceğini kaydetti.

Tebriz’deki gelişmeler

Türk kökenli İranlıların yoğun nüfusa sahip olduğu Doğu Azerbaycan Eyaleti’nin merkezi olan Tebriz ve diğer büyük şehirlerde onlarca kişi Arap protestocularla düzenlenen protesto yürüyüşüne katıldılar. Sosyal medyada paylaşılan görüntülerde, protestocuların “Azerbaycan, Huzistan birlik.. birlik” sloganları atarak yürüdükleri görüldü.

İran devlet televizyonu geçtiğimiz hafta Irak sınırında yer alan ve petrol zengini olan Huzistan eyaletinde 20 şehir ve 700 köyün ‘su stresi’ (bir yıllık içme suyunun kişi başına bin 700 metreküpün altına düştüğü durum) ile karşı karşıya olduğunu bildirdi.

Öte yandan yerel kaynaklar güvenlik güçlerinin, geçtiğimiz günlerde güvenlik güçlerinin protestolara gerçek mermiyle müdahale ettiği sırada açılan ateş sonucu öldürülen iki kişiden biri olan Hamza Fureysat’ın cenazesini Cumartesi günü şafak vakti ailesi ve arkadaşlarının katılımı olmadan defnettiğini söylediler. Bu arada yetkililerden protestolar sırasında ölen ve gözaltına alınanların sayısı hakkında kesin rakamlara ilişkin bir açıklama yapılmadı. Ancak Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) önceki gün yaptığı açıklamada, güvenlik güçlerinin protestocuların üzerine açtığı ateş sonucu en az 8 kişinin öldüğünü bildirdi.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani dün yaptığı açıklamada, hükümetinin su yönetimine övgüde bulunarak yaz aylarında hava sıcaklığının genellikle 52 santigrat dereceye ulaştığı güney eyaletindeki su krizinden yüksek hava sıcaklıklarını sorumlu tuttu. Cumhurbaşkanı Ruhani, “Bu günlerde barajlardaki su kaynaklarının azalmasına neden olan yüksek hava sıcaklıklarının Huzistan halkı için su açısından bir takım sorunlara neden olduğuna tanıklık ediyoruz” dedi.

İran Cumhurbaşkanı sözlerini şöyle sürdürdü:

“Koşullar önceki yıllardaki gibi olsaydı, Huzistan’da bir sorunumuz olmayacaktı. Bugün baraj kapaklarını doğru dürüst açamadığımız için bir sorunla karşı karşıyayız. Fakat bunun nedeni, suyu boşaltmak istemediğimizden kaynaklanmıyor. Vatandaşlarımız, Eylül ayı sonraları ile Ekim ayı ortalarına kadar su sorunu ile mücadele etmeye devam edebilir. Çünkü o tarihlerde sonbahar ekimi mevsimi olduğundan insanların içme suyuna ihtiyaç duyabiliriz. Bugünlerde barajlardaki su seviyesi su son 50 yılın en düşük seviyelerine indi. Bu yıl barajlara dolan seviyesi su yüzde 50’nin altında kaldı.”

İshak Cihangiri’nin kriz bölgesi ziyareti

Cumhurbaşkanı Ruhani, teftiş ziyaretinde bulunması için yardımcısı İshak Cihangiri’yi kriz bölgesine gönderdi. Cihangiri’nin ilk durağı Karha Barajı’ydı. Ardından Arap şehirlerinin yetkilileri, ileri gelenleri ve eylemcilerle ayrı ayrı toplantılar gerçekleştirdi. Arap temsilciler, bir DMO karargahında düzenlenen toplantıda, Cihangiri’nin bölge halkını sakinleştirmek için sunduğu kanıtları reddetti. Fars Haber Ajansı tarafından yayınlanan bir video kaydında katılımcılardan birinin Changiri’nin konuşmasını bölerek “Konuları kelimelerle anlatmaktan yorulduk, eylem istiyoruz” diyerek şikayetini dile getirdiği görüldü. Bir diğer katılımcı ise, “İnsanların suyunu kestiniz, onlar da ayağa kalktı, çatışmalar oldu. Sayın Cihangiri ise tatlı dille bizi kandırmak istiyor” dedi.

Buna karşın Cihangiri, “Eleştirmek sizin hakkınızdır. Size hizmet etmekten sorumlu olan bizlerin bazen iletişim sıkıntılarından, bazen de yanlış politikalardan dolayı bir takım eksikliklerimiz olabiliyor. Benim gibi hayatını kalkınmaya adayan birinin kalkınma programlarımızın başarısız olduğunu söylemesi çok üzücü.  İnsanları tatmin etmeyen kalkınma, kalkınma değildir. Kalkınma, ancak ayrımcılığa, eşitsizliğe ve adaletsizliğe yol açmadığında anlam kazanacaktır” ifadelerini kullandı.

Cihangiri, bazı yetkililerin katıldığı, ancak milletvekilleri tarafından boykot edilen bir toplantıda ise barajın inşaat sürecine yönelik eleştirileri reddederek, “2019 yılında inşa edilen barajlar olmasaydı, Huzistan’dan geriye hiçbir şey kalmazdı. Dez Barajı’nda (Dez Nehri üzerinde) 24 saatte 8 bin metreküp su toplandı.

Cihangiri, her yıl yaz aylarında yapılan pirinç ekimini uzun süre eleştirdi. Bölge pirinç konusunda çiftçilerin pazarlama kampanyaları başlatamamasına rağmen kuzey bölgelerindeki pirinç gibi kaliteli ürünleriyle biliniyor.

Yüksek seyreden hava sıcaklıkları

Kimliğinin açıklanmaması kaydıyla Şarku’l Avsat’a konuşan Ahvazlı bir çevre uzmanı, hava sıcaklıklarının su kaynakları üzerindeki etkisi ile ilgili şunları söyledi:

“Nehirlerin zamanla kuruması ve su seviyesinin düşmesi, ovalarda ısı adaları ve yüksek basınçlı termal hücrelerin oluşmasına ve ardından bölgede ani hava sıcaklığı yükselişine neden oluyor.”

Uzman, Cumhurbaşkanı Ruhani’nin krizin nedenleriyle ilgili sözlerinin bilimsel bir dayanağı olmadığını ve Karha Nehri suyunun Zagros Dağları’ndaki soğuk bölgelerden geldiği için kanıt ve belgelerden yoksun olduğunu söyledi. Ahvalı uzman, İran’ın merkezini batıdan ayıran dağların soğuk ve ılıman Zagros, yarı ılıman Zagros ve kuru Zagros olmak üzere üç bölgeye ayrıldığını açıkladı.

Karha Nehri’nin kollarının dağlarda eriyen karlar ve donmuş kaynaklar nedeniyle soğuk sudan oluştuğunu söyleyen uzman, nehrin dağların derinliklerindeki kolları güneş ışınlarından etkilenmediği için yükselen sıcaklıkların suyun buharlaşmasına neden olduğunun söylenemeyeceğini vurguladı.

Karha Nehri

Karha Barajı yakınında bulunan Cihangiri, devlet televizyonuna yaptığı açıklamada, sonbahar mevsiminde çiftçiler başta olmak üzere içme suyu ihtiyaçlarının artırılması için Karha Barajı havzasının iyi yönetilmesi gerektiğini vurguladı. Buna karşın uzmanlar, yağış oranlarındaki düşüşü bahane etmenin, ‘trajik gerçeği cilalamayı amaçlayan bir alt konu’ olduğuna inandıklarını söylediler. Eyaletteki su ve elektrik işleri kurumundan resmi bir kaynak Şarku’l Avsat’a yetkililerin açıklamalarında Karha Barajı’ndaki suyu dile getirdiklerini, ancak Karha Nehri üzerindeki barajlardan söz etmediklerini belirterek, “Yetkililer, Karha Barajı’nda ​​3,5 milyar metreküp suyumuz olduğunu söylüyor. Ama Seymare Barajı’nda ​​2,5 milyar metreküp, Balarud Barajı’nda ​​yarım milyar metreküp olmak üzere toplamda 6,5 milyar metreküp suyumuz daha var” şeklinde konuştu.

Yetkili, Karha Nehri deltasında bulunan tarım arazilerinin 550 milyon metreküp suya ihtiyaç duyduğunu, bunun sadece barajın arkasındaki su havzasından sağlanabileceğini vurguladı. Yetkililerin ‘buharlaşma nedeniyle bir milyar metreküp suyun kaybolduğunu iddia ettiğini’ ifade eden kaynak, ‘bunun mantıksız olduğunu, çünkü suyun buharlaşmasına izin vermek yerine tahliye etmeleri gerektiğini’ belirtti.